Në vitin 1877, Shqipëria shtrihej nga Mali i Zi modern (Bar) deri në Greqinë moderne (Prevezë). Këtu është një libër francez i shkruar nga Alfred Gilliéron i quajtur “Grèce et Turquie, Notes de Voyage”.
Duke u nisur nga Antivari, hyjmë në një botë krejtësisht të re, atë të Shqipërisë, që ndodhet përballë Barit në Itali.
Ky vend, të cilit ne i referohemi si Shqipëri, shtrihet nga Antivari në Prevezë.
Këtu do të gjeni liqenin e Shkodrës të rrethuar nga masivet alpine, liqenin e Ohrit, Drinin e Zi, Beratin, rajonin e Pindit deri në pllajën e Janinës.
Dyrrachium, pikënisja e rrugës Egnatiane që përshkonte gadishullin përmes Elbasanit në Manastir nëpërmjet Ohrit.
Sipas Strabonit, kjo rrugë shërbente si kufiri jugor i provincës së Maqedonisë. Çdo gjë në jug të kësaj rruge quhej Epir.
Megjithatë, kush janë këta shqiptarë? Janë ata të huaj nga Veriu, apo janë zotërit e lashtë të tokës, pellazgët e lashtë, fëmijët e dheut.
Sipas shumicës së filologëve bashkëkohorë, rumunët rrjedhin nga kolonistët e lashtë romakë të Dakisë, ndërsa shqiptarët nuk janë asgjë më pak se vendasit, pasardhës të banorëve të parë të vendit, përkatësisht pellazgëve jugorë dhe ilirëve të veriut. Gjuha e tyre është një motër e madhe e latinishtes dhe greqishtes, duke qenë më afër të parës se të dytës.
Kështu, grekët, italianët dhe shqiptarët janë të lidhur me gjak, por vetëm grekët dhe italianët kanë evoluar, ndërsa pellazgët kanë mbetur të pandryshuar.
Vdekja e Skënderbeut shënoi fundin e Shqipërisë së Krishterë dhe këngët përshkruajnë një nga liderët e fundit shqiptarë që i thërriste me trishtim popullin e tij që të vinte tek ai si udhëheqësi i shqiptarëve dhe maqedonasve.
Himariotët dhe Suliotët, heroizmi i të cilëve u lëvdua nga Lord Bajroni dhe që shpesh paraqiten si grekë, janë në fakt pasardhës të racës shqiptare; megjithatë këta shqiptarë flasin edhe greqisht.
Epirotët janë bijtë e birësuar të Greqisë.
Shqiptarët janë të ndarë nga natyra, feja dhe interesat, por, anasjelltas, i bashkojnë zakonet që kanë mbetur të pandryshuara deri para disa vitesh, më të vjetra se gjuha e tyre, madje edhe më të vjetra se Homeri.
Shqiptarët i kanë qëndruar besnikë sistemit klanor, i cili ishte embrioni i jetës shoqërore. Një numër familjesh, të lidhura nga farefisnia ose interesat e përbashkëta, formojnë një klan.
Ndryshe nga grekët, të cilët udhëhiqen kryesisht nga inteligjenca e tyre dhe përjetojnë vetëm emocione të cekëta dhe kalimtare, shqiptarët dominohen tërësisht nga instinktet e tyre. Në to, të gjitha ndjenjat shpërthejnë me një intensitet të veçantë. Urrejtja, dhimbja dhe gëzimi shpërthejnë brenda tyre me një brutalitet gati BARBARIK.
Kur një shqiptar zemërohet, asgjë nuk mund t’i ndalë dorën; hakmarrja është për ta po aq e shenjtë sa një detyrë fetare. Dhimbja përjetohet gjithashtu si një goditje mahnitëse dhe ata ushqejnë skena zie që mund të arrijnë një deliri të fortë, me gratë që mbajnë kokën e të vdekurit, duke shprehur ekzaltimin barbar të shpirtrave të tyre.
