Sot është 221 vjetori i lindjes së Victor Hugo, një nga kolosët e mendimit, letërsisë dhe kulturës evropiane.
Viktor Hygo, shkrimtari i madh romantik francez i konsideruar dhe si “ndërgjegjia e gjallë” e Francës, në fillimet e tij poetike përjetoi tërheqjen nga orienti duke shkruar vëllimin poetik “Orientalet” në moshën 27 vjeçare dhe e botoi në shkurt 1829.
Kjo lloj përqasje e tij ishte në frymën e kohës dhe qe nxitur shumë nga leximet e librave të Pouqeuville, konsullit francez pranë Ali Pashës në Janinë dhe të shkrimet e alzasianit Adolphe Cerfbeer, i mbiquajtur Ibrahim Manzour, komandant në shërbim të vezirit, që e paraqiste të nxirrë figurën kontradiktore të pashait. Që në parathënien e veprës së vet Hygo, jep mendimin dhe gjykimin për figurën e Ali Pashë Tepelenës, të cilin e krahason me Napoelon Bonapartin.
“Barbaria e vjetër aziatike, ndoshta nuk është aq e zhveshur nga njerëz të mëdhenj sa ç’pandeh qytetërimi ynë. Duhet rikujtuar se ajo prodhoi të vetmin kolos që ky shekull arriti ta vërë ballëpërballë Bonapartit… atë njeri gjeni, turk e tartar në të vërtetë, atë Ali-Pasha, që është për Napoleonin çka është tigri për luanin, skifteri për shqiponjën”.
Figura e Ali Pashës u portretizua si despot oriental, gjakpirës e të pabesë, cinik e epshor duke e parë si një shtypës dhe një zotërues të territoreve të shumta.
Por Hygo e adhuronte Ali Pashën dhe admironte lojën e tij diplomatike dhe karakterin e veçantë që i kishin dhënë një famë të madhe në Europë. Shumica e udhëtarëve, që vizituan Pashallëkun e Janinës dhe lanë vepra të shkruara për kontaktet e tyre me Ali Pashën, pohojnë se paraardhësit e Ali Pashës ishin feudalë vendas të krishterë, që ishin konvertuar në Islam, ashtu si kishin bërë shumë të tjerë që i përkisnin asaj klase feudale.
Poezia e mëposhtëme është frymëzuar nga një pasazh i librit të kujtimeve të Ibrahim Manzurit, me dervishin mistik që rrinte jashtë Janinës dhe që pashai Tepelenas e nderonte shumë duke i toleruar çdo qortim apo fyerje. Vetë Ali Pasha duket se ishte bektashi, por nga fundi i jetës së tij ai shpalli kalimin e tij në fenë e krishterë një tentativë e dëshpëruar për të fituar simpatinë e revolucionarëve grekë.Ky veprim nxjerr në pah jo vetëm karakterin jo besimtar të Aliut, por dhe nuhatjen e hollë politike të tij porsa i përket marrëdhënieve të tij politike me Fuqitë e Mëdha dhe atyre kulturore me Evropën.
Victor Hugo (1802-1885)
Në ballë të grupit të vogël e të rreptë të arnautëve,
Shkonte Aliu Pashai me ballin nëpër re,
Gjithë populli përqark nderonte i tmerruar,
Përgjunjur dhe kryet përkulur gjer në dhe.
Befas u ndje nga turma: “Më prit, Ali Pasha!”
Një dervish mjekërbardhë, sy të pafrikë te balli
Përpara i doli të ashprit Ali Pashë Arnautit
Dhe kalin pullali ia mbërtheu për kapistalli.
“S’ta kam frikën as ty, as të ndyrës thikës tënde
O shënjti i shejtanit, tiran, mizor e qen,
Para këtyre t’trëmburve e trimave tuaj të çartur
Vdes sot, por kush je ti, jam unë që do ta them!
Pallatin e ke ngritur mbi eshtra e xhenaze
Me atë dorë gjakatare, kushdi se sa ke vrarë!
Një populli i ke vën’ thikën, por s’e di, or lugat,
Se këtu pranë të është hapur e po të pret një varr.
Njerëzve shpata jote u shkon si kosë mbi bar…
Por shpirti do të dalë ndër çengela zinxhirësh,
Me dorë të vet Allahu do të të varë, o kusar,
Mu në pemë të segjinit plot me shpirtra qafirësh…
As paratë, as dredhitë, intrigat as kalatë,
Asgjë, o shpirtkatran nuk do të bëjë derman,
Për jetë fantazma jote do të tmerrojë dynjanë,
Jot ëmë përse të lindi shtatë herë është bërë pishman.
Çifut e faqezi, nxirre thikën nga mylli.
Në gjoks ma ngul, s’ta kam frikë me sua e xhins,
Kur shpirti të më dalë, mu në grahmë të fundit,
Një pështymë do të hedh në surrat, o përbindësh.
“A ke më për të sharë, dervish?” – pyeti Pashai
“S’kam më! Ja gjoksi im! Ngule thikën, shëmtirë!”
Aliu ra thellë në të thella… buzëqeshi… dhe dervishit
I dhuroi qyrkun e vet stolisur në xhevahirë
Dhe i tha lamtumirë.
(Përshtatur në gjuhën shqipe nga Riza Lahi, 2013)
