196 Vjet Elena Gjika alias Dora d’Istria

Në një ditë si sot dhe pikërisht më 22 Janar 1828 u lind në Bukuresht të Rumanisë, Elena Gjika, e njohur si Dora d’Istria, një shkrimtare romantike dhe feministe rumune me origjinë shqiptare, më së shumti e njohur për emblematizimin e çështjes kombëtare shqiptare në shekullin XIX.
Ajo ishte e bija e Mihal Gjikës (1794 – 1850), vëllait të Princit të Vllahisë Grigor Gjika IV dhe e Katarina Gjikës, lindur Faca (1809-1853). E ëma e saj, Katarina (Katinka), ishte një grua e shkolluar, e cila ka përkthyer në rumanisht librin “De l’éducation des enfants”(Edukimi i fëmijëve – 1839) shkruar nga mësuesja franceze Henriete Campann.

Elena Gjika mori një arsim të shkëlqyer, duke studiuar letërsinë së pari në Gjermani, pastaj në Austri, Itali, dhe së fundi në Berlin, ku u diplomua në fushën e letërsisë së vjetër greke te profesori gjerman Alexandër Van Humboldt. Elena Gjika u kthye përsëri në vendin e saj në 1849 dhe u martua me dukën rus Aleksandër Kolstov-Massalski. Për disa vjet ajo jetoi në Rusi, kryesisht në Shën Petërsburg, por nuk i ushqeu pikëpamjet nacionaliste të burrit të saj rus, as fanatizmin Ortodoks të Oborrit të perandorit despotik Nikolla. Kur shëndeti i saj u përkeqësua në klimën ruse, ajo mori këshillën pastaj në një udhëtim nëpër Greqi dhe Anadoll. Përfundimisht, ajo u kthye në Itali, duke jetuar në një vilë në Firence. Herë pas here Gjika udhëtonte për në Francë, Irlandë dhe Shtetet e Bashkuara. Si publiciste dhe shkrimtare (kryesisht në frëngjisht) Elena Gjika u bë e njohur në vitin 1855. Ajo shkruante me emrin Dora D’Istria. Gjika botoi një numër shkrimesh që tregonin jo vetëm njohjet e gjuhëve rumanisht, italisht, gjermanisht, frëngjisht, latinisht, greqisht (e vjetër dhe moderne) dhe rusisht, por edhe njohuritë e saj në fushën e shkencës, fesë, politikës, si dhe talentin për të paraqitur pikëpamjet e saj. Vepra e saj e parë ishte La vie dans l’Eglise monastique Orientale – “Jeta monastike në Kishën Lindore” (Bruksel 1855; Bot. II-Paris 1858), ku ajo bëri thirrje për shfuqizimin e urdhrave të manastirit. Ajo u pasua nga La Suisse allemande – “Zvicra gjermane” (Gjenevë 1856, 4 Vëllime, gjermanisht; Bot. II, Zürich 1860, 3 Vëllime), një përshkrim i Zvicrës dhe popullit të saj, me një pjesë që përshkruan një ngjitjen në malin Monk. Në shkrimin Les femmes en Orient – “Gratë në Orient” (Zürich 1859, 2 Vëllime), ajo shkruante për emancipimin e grave në Levant (Mesdheu Lindor), në një tjetër, Des femmes, par une femme – “Rreth grave, nga një grua” (Bot. II, Bruksel 1869, 2 vëllime), ajo krahasonte gjendjen e grave në Evropën latine, me ato në Gjermani, dhe kërkonte me fjalë të forta trajtimin e barabartë të burrave dhe grave. Përpara kësaj, ajo botoi Ekskursions en Rouméllie et en Moree – “Ekskursione në Rumeli dhe More” (Zürich 1863, 2 Vëllime), ku ajo përpiqej të tregonte se Greqia e lashtë kishte të njëjtën detyrë civilizuese si Gjermania e kohës së saj. Ajo gjithashtu botoi tregimin Au bord des lacs helvétiques – “Lundrim në liqenet zvicerane” (Gjenevë 1861), romanet Fylétia e Arbenoré prej Kanekate laoshima (Livorno 1867), Gli Albanesi in Rumenia, një histori e princëve Gjika, nga familja e saj, në shekujt e 17-të deri 19-të (Bot. II, Firenze 1873), dhe La poésie des Ottomans (Bot. II, Paris 1877), si dhe shkrime të shumta mbi historinë e letërsisë, poezisë, çështje politike, shoqërore dhe fetare, historike, arti etj. në revista të mirënjohura franceze (sidomos në Revue des Deux Mondes), belge Libre Recherche, italiane Diritto, Antologia nuova, Rivista europea etj. dhe revista zvicerane, greke, rumune dhe amerikane. Elena Gjika ishte gjithashtu piktore. Ajo ishte anëtare e shumë shoqërive të studiuesve, të tilla si Akademia italiane, ajo u emërua edhe qytetare nderi nga parlamenti grek dhe shumë qytete italiane. Ajo ishte gjithashtu alpiniste. Ajo arriti të zbulojë universin femëror nëpërmjet udhëtimeve të saj të shumta dhe e “fotografoi” në të gjitha detajet nëpërmjet shkrimeve të saj të shumta që i botoi në revistat më prestigjioze të kohës. Elena mori pjesë gjallërisht në lëvizjen kulturore përparimtare të Evropës si kundërshtare e sundimit despotik monarkist dhe e shtypjes Kombëtare. U radhit në mes të 10 femrave më të ngritura intelektualisht ne botën e asaj kohe. Përkrahu nxehtësisht Rilindjen Kombëtare Shqiptare, mbajti lidhje të ngushta me veprimtarë të shquar të saj, si: Jeronim De Rada, Dhimitër Kamarda, Zef Jubani, Zef Serembe, Thimi Mitko etj. Ajo rrahu mendime për organizimin e lëvizjes kombëtare sidomos në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Në një varg studimesh: Kombësia shqiptare sipas këngëve popullore (La nationalité albanaise d’après les chants populaires, 1866), Shkrimtarët shqiptarë të Italisë Jugore (Les ecrivains albanais de l’Italie Méridionale, 1867), Shqiptarët në Rumani (Gli albanesi in Rumenia, 1873), etj., ajo vuri në dukje nëpërmjet këngëve popullore historike luftën shumëshekullore të popullit Shqiptar kundër sundimit osman. Në shenjë mirënjohjeje për ndihmesën e dhënë në njohjen e çështjes Shqiptare nga opinioni publik botëror, patriotët rilindës dhe arbëreshë të Italisë e të Greqisë i kushtuan librin me titull : Dora d’Istrias-Shqiptarët (A Dora D’Istria – Gli Albanesi, 1870), një përmbledhje vjershash patriotike.