88 Vjet Pjetër Arbnori – “Mandela i Ballkanit”

Arbnori mbeti jetim në moshën shtatë vjeçare kur babai i tij u vra ndërsa luftonte kundër partizanëve të Enver Hoxhës gjatë Luftës së Dytë Botërore. Edhe pse ai fitoi medalje të artë kur mbaroi shkollën e mesme në moshën 18-vjeçare, kjo nuk i mjaftoi për t’i fituar të drejtën për të vazhduar fakultetin, për shkak të përkatësisë së hershme, kur ishte ende djalë, me luftëtarët e rezistencës që luftonin kundër regjimit komunist, së bashku me nënën dhe dy motrat më të mëdha. Pas diplomimit, Arbnori gjeti një punë si mësues. Megjithatë, brenda një viti ai u shkarkua për arsye politike. Pasi kreu shërbimin ushtarak, i riu Arbnori bredh maleve në kërkim të një jetese dhe filloi të punojë në një fermë. Duke mbajtur këtë detyrë, ai arriti të regjistrohej në degën e Filologjisë të Universitetit të Tiranës me dokumente false. Ai arriti të mbaronte një kurs pesëvjeçar me korrespondencë në gjysmën e kohës. Në vitin 1960, Arbnori filloi të jepte letërsi në një shkollë të qytetit të Kavajës. Këtu ai veproi shpejt me intelektualë të tjerë për të formuar një lëvizje Social-Demokrate, duke shpresuar të përparonte drejt një shoqërie pluraliste. Pas një gjyqi që zgjati dy vjet, i cili përfshinte marrje në pyetje dhe tortura të gjata, ai u dënua me vdekje. Ky vendim u ndryshua më pas me 25 vjet burg, sepse autoritetet shpresonin që Arbnori përfundimisht t’i çonte në kapjen e drejtuesve të tjerë. Në burg Arbnori organizoi protestat dhe rezistencën e të burgosurve. Një nga mënyrat se si e ruante mendjen e shëndoshë ishte të shkruante, në çdo rast që kishte. Ai shkruante me germat më të vogla të mundshme përgjatë margjinave të gazetave që u jepeshin të burgosurve për të lexuar. Në këtë mënyrë, ai bashkoi një roman dhe shumë tregime të shkurtra, disa prej të cilave janë botuar që atëherë. Kur dënimi i tij me burg ishte pothuajse në fund, i shtuan dhjetë vjet të tjera dhe burgimi përfundoi në vitin 1989. Ai u arrestua në moshën 26-vjeçare dhe u lirua në moshën 54-vjeçare. Puna e tij e parë pas lirimit ishte si çirak te një marangoz. Pikërisht në këtë pjesë të fundit të jetës së tij ai u martua dhe pati dy fëmijë. Ende i papërmbajtur, Arbnori shumë shpejt mori pjesë në lëvizjen bazë që po sfidonte qeverinë, duke marrë pjesë, më pak se pesë muaj pas lirimit të tij, në demonstratën antikomuniste në Shkodër që përmbysi statujën e Stalinit. Me votën e parë të lirë, Arbnori u zgjodh deputet dhe më pas u rizgjodh edhe tre herë të tjera. Ai u zgjodh dy herë në postin e Kryetarit të Kuvendit të Shqipërisë nga 6 prilli 1992 deri më 24 korrik 1997 dhe është renditur gjithashtu ndër Presidentët në detyrë të Shqipërisë, duke iu referuar prillit 1992. Në vitin 1997, partia e tij humbi zgjedhjet nga Partia Socialiste e Shqipërisë e drejtuar nga Fatos Nano. Nga bankat e opozitës, Arbnorit shpejt u bë e qartë se ekzistonte rreziku që të rikthehej censura që ishte zakon në regjimin e vjetër. dhe ai hyri në grevë urie. Pikërisht këtu fama e “Mandelës së Ballkanit” tërhoqi vëmendjen e shumë qeverive të botës perëndimore, mbështetja e të cilave detyroi koalicionin e shumicës në Parlament të rishikonte qëndrimin e tij dhe të miratonte një garanci formale të pavarësisë së shtypit nga shteti. Ky u bë i njohur si “Amendamenti Arbnori”. Arbnori vdiq nga një hemorragji në tru në Itali, në vitin 2006. Ai la dy fëmijë jetimë, ende në adoleshencë. Qeveria e Shqipërisë, e cila atëherë ishte e Partisë Demokratike të Shqipërisë, e përshëndeti atë me një ceremoni zyrtare shtetërore. Menjëherë pas vdekjes së tij, Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve e Shqipërisë ndryshoi emrin e institucionit kryesor kulturor ndërkombëtar të Shqipërisë (Qendra Ndërkombëtare e Kulturës, dikur muzeu i Enver Hoxhës, i quajtur ndryshe edhe Piramida) nga “Qendra Ndërkombëtare e Kulturës” në “Qendra Ndërkombëtare e Kulturës Pjetër Arbnori”. Dhe më pas, më 25 maj 2007, QNK vendosi “Çmimin Pjetër Arbnori” për Letërsinë.” Çmimi i jepet çdo vit një autori shqiptar apo ndërkombëtar si mirënjohje për kontributin e tyre të vazhdueshëm. për letërsinë kombëtare dhe botërore, në thelb ekuivalent me çmimin Pulitzer në Shtetet e Bashkuara.