Edhe pse arkeologjia pretendon se shkrimi u shpik nga Sumeret midis viteve 3000 dhe 4000 para Krishtit, një tabletë që kundërshton këtë perceptim u gjet në vitin 1993 në Dispilio, në provincën veriore greke të Kastorias.
Tableta Dispilio është një pllakë prej druri me simbole të gdhendura të datuara midis 7260 para Krishtit dhe 5250 para Krishtit. Tableta u zbulua në vendbanimin e Liqenit Dispilio nga profesori i arkeologjisë prehistorike George Chourmouziadis.
Pllaka Dispilio mund të jetë një formë e hershme e fjalës së shkruar, pasi simbole të ngjashme të gdhendura në baltë janë gjetur në kulturën e Vinçës në vendbanimet e Ballkanit jugor. Simbolet e qarta në tabelën prej druri, të cilat disa besohet se ngjajnë me alfabetin e lashtë grek në një formë të hershme, janë pa dyshim një lloj komunikimi.
Për më tepër, shkrimi i gdhendur ekzistonte perpara shkrimit Linear B të përdorur nga mikenasit, pasi përshkruan aktivitetet e njeriut neolitik dhe kulturën e tij.
Tableta Dispilio sugjeron një formë të hershme komunikimi
Profesor Hourmouziadis sugjeroi se shkrime të tilla, ende për t’u deshifruar, mund të rezultojnë të jenë njëra nga një shumëllojshmëri formash komunikimi, duke përfshirë simbolet që përfaqësojnë numërimim. Fatkeqësisht, ne nuk kemi ende një gur Rosetta për të deshifruar shkrimin e para-ekzistuar Linear B.
Simbole të ngjashme të gdhendura me ato të shenjës së drurit janë gjetur në tabela të vogla qeramike që gjithashtu nuk janë deshifruar ende.
Tableta u dëmtua pjesërisht kur u ekspozua ndaj mjedisit të pasur me oksigjen jashtë baltës dhe ujit në të cilin ishte zhytur për një periudhë të gjatë kohore.
Aktualisht është nën konservim shkencor. Që nga viti 2021, studimi i plotë akademik në lidhje me Tabletën Dispilio pret përfundimin e punës së konservimit.
Vendbanimi prehistorik në breg të liqenit duket se ka qenë i pushtuar për një periudhë të gjatë kohore nga fazat e fundit të epokës së neolitit të mesëm (5,600-5,000 pes) deri në epokën e fundit të neolitit (3,000 pes).
Historia konvencionale thotë se këto lloj zbulimesh neolitike janë thjesht dëshmi e shkrimit të protokollit – komunikimi i informacionit të kufizuar dhe jo provë e një gjuhe të tërë. Megjithatë, nëse shfaqen artefakte shtesë të krahasueshme me tabletin Dispilio, ato mund të ndryshojnë plotësisht historinë e shkrimit.
Dispilio: vendbanimi prehistorik në breg të liqenit të Greqisë
Vendbanimi prehistorik i bregut të liqenit Dispilio është një nga vendet më magjepsëse arkeologjike në Greqinë veriperëndimore, i vendosur pranë qytetit të Kastorias.
Pranë fshatit modern Dispilio, një komunitet afër Kastorias me të cilin ndajnë liqenin Orestiada, shtrihet vendbanimi që ofron shumë informacion mbi jetën parahistorike në zonë.
Ndodhet në Nisi, në bregun jugor të liqenit të Orestiadës, ku arkeologët kanë zbuluar mijëra artefakte nga epoka neolitike.
Vendbanimi u zbulua gjatë dimrit të thatë të vitit 1932, gjatë të cilit niveli i ujit ishte më i ulët se zakonisht. Mbetjet e shtyllave prej druri zbuluan gjurmë të vendbanimit në pikën që ndante një ishull të vogël nga bregu i liqenit.
Në vitin 1935, arkeologu Antonios Keramopoulos kreu një studim paraprak të vendit. Megjithatë, gërmimi nuk përfundoi, pasi Lufta e Dytë Botërore po afrohej.
Një projekt sistematik gërmimi filloi dekada më vonë në 1992 nën drejtimin e Georgios Hourmouziadis, profesor i arkeologjisë prehistorike në Universitetin Aristotele të Selanikut. Më pas, arkeologët zbuluan më në fund mbetjet e një vendbanimi të gjerë liqenor nga epoka e neolitit të vonë, i cili rezultoi të ishte një nga më të rëndësishmit dhe më të vjetrat e këtij lloji në Evropë.
Në ato gërmime u gjetën mijëra objekte, duke përfshirë veglat prej guri, kockash dhe stralli së bashku me kockat e kafshëve, zbulim që tregon se banorët merreshin me bujqësi, gjueti dhe peshkim.
