Një shekull më parë, një pjesë e Vjenës ishte mikpritëse e Adolf Hitlerit, Leon Trotsky, Joseph Tito, Sigmund Freud dhe Joseph Stalin.
Në janar 1913, një burrë, pasaporta e të cilit mbante emrin Stavros Papadopoulos, zbarkoi nga treni i Krakovit në stacionin e Terminalit të Veriut të Vjenës.
Zeshkan dhe me mustaqe të mëdha ai mbante një valixhe prej druri.
“Isha ulur në tavolinë”, shkruante njeriu që kishte ardhur ta takonte, vite më vonë, “kur dera u hap me një trokitje dhe hyri një burrë i panjohur.”
“Ai ishte i shkurtër… i hollë… Nuk pashë asgjë miqësore në sytë e tij.”
Shkrimtari i këtyre rreshtave ishte një intelektual rus disident, redaktor i një gazete radikale të quajtur Pravda (E vërteta). Emri i tij ishte Leon Trotsky.
Njeriu që ai përshkroi nuk ishte, në fakt, Papadopoulos.
Ai kishte lindur si Iosif Vissarionovich Dzhugashvili, njihej nga miqtë e tij si Koba dhe tani mbahet mend si Joseph Stalin.
Trocki dhe Stalini ishin vetëm dy nga një numër burrash shteti që jetuan në Vjenën qendrore në vitin 1913 dhe jetët e të cilëve ishin të destinuara për të formuar, në të vërtetë për të shkatërruar pjesën më të madhe të shekullit të 20-të.
Ishte një grup i ndryshëm. Dy revolucionarët, Stalini dhe Trocki, ishin në arrati. Sigmund Freud, psikanalisti, i lartësuar nga ndjekësit si njeriu që hapi sekretet e mendjes, jetoi dhe praktikoi në lagjen Berggasse të qytetit.
I riu Josip Broz, më vonë për të gjetur famë si udhëheqësi i Jugosllavisë, Marshall Tito, punoi në fabrikën e automobilave Daimler në Wiener Neustadt, një qytet në jug të Vjenës.
Më pas ishte 24-vjeçari nga veriperëndimi i Austrisë, ëndrrat e të cilit për të studiuar pikturë në Akademinë e Arteve të Bukura të Vjenës ishin prishur dy herë dhe i cili banonte në Meldermannstrasse pranë Danubit, një Adolf Hitler.
Në evokimin e tij madhështor të qytetit në atë kohë, Frederic Morton imagjinon Hitlerin duke ngacmuar bashkëbanorët e tij “mbi moralin, pastërtinë racore, misionin gjerman dhe tradhtinë sllave, mbi hebrenjtë, jezuitët dhe masonët”.
“Balli i tij rrudhej, duart e tij të njollosura me bojë copëtonin ajrin, zëri i tij ngrihej në nota operistike. Më pas, po aq befas sa kishte nisur, ai ndalonte. Mblidhte gjërat e tij së bashku me një trokitje të fortë dhe largohej.”
Kryesues i të gjithëve, në Pallatin e zhurmshëm Hofburg të qytetit ishte perandori i moshuar Franz Jozef, i cili kishte mbretëruar që nga viti i madh i revolucioneve, 1848.
Arkiduka Franz Ferdinand, pasardhësi i tij i caktuar, rrinte në Pallatin Belvedere aty pranë, duke pritur me padurim fronin. Vrasja e tij vitin e ardhshëm do të ndezë Luftën e Parë Botërore.
Vjena në vitin 1913 ishte kryeqyteti i Perandorisë Austro-Hungareze, e cila përbëhej nga 15 kombe dhe mbi 50 milionë banorë.
“Ndonëse nuk ishte tamam një hapësirë shkrirjeje, Vjena ishte lloji i asaj i supës kulturore, që tërhiqte ambiciozët nga e gjithë perandoria.
Më pak se gjysma e dy milionë banorëve të qytetit ishin të lindur vendas dhe rreth një e katërta vinin nga Bohemia (tani Republika Çeke perëndimore) dhe Moravia (tani Republika Çeke lindore), kështu që çekishtja flitej krahas gjermanishtes në shumë mjedise. Oficerët në Ushtrinë Austro-Hungareze duhej të ishin në gjendje të jepnin komanda në 11 gjuhë përveç gjermanishtes, secila prej të cilave kishte një përkthim zyrtar të Himnit Kombëtar”.
Dhe kjo përzierje unike krijoi fenomenin e vet kulturor, kafenenë vjeneze. Legjenda e ka zanafillën e saj në thasët me kafe të lëna nga ushtria osmane pas rrethimit të dështuar turk të vitit 1683. Kultura e kafenesë dhe nocioni i debatit dhe diskutimit në kafene është shumë pjesë e jetës vjeneze tani dhe atëherë,” shpjegon Charles Emmerson, autor dhe një studiues i lartë i politikave të huaja.
“Komuniteti intelektual vjenez ishte në fakt mjaft i vogël dhe të gjithë e njihnin njëri-tjetrin dhe… kjo siguronte shkëmbime përtej kufijve kulturorë.”
Kjo, shton ai, do të favorizonte disidentët politikë dhe ata që janë në arrati. Nëse dëshironit të gjenit një vend për t’u fshehur në Evropë ku mund të takonit shumë njerëz interesantë, atëherë Vjena ishte vendi më i mirë për ta bërë këtë.”
Vendbanimi i preferuar i Frojdit, Cafe Landtmann, ende qëndron në Unazën, bulevardin e njohur që rrethon Innere Stadt-in historik të qytetit.
Trocki dhe Hitleri frekuentonin Cafe Central, vetëm disa minuta shëtitje larg, ku ëmbëlsirat, gazetat, shahu dhe mbi të gjitha bisedat ishin pasionet e klientëve.
“Pra, pati një ndërthurje të fortë midis disiplinave dhe interesave, në fakt kufijtë që më vonë u bënë kaq të ngurtë në mendimin perëndimor ishin shumë të rrjedhshëm. Përtej kësaj, ishte rritja e energjisë nga inteligjenca hebreje dhe klasa e re industrialiste, e mundësuar pas dhënies së të drejtave të plota të qytetarisë nga Franz Joseph në 1867 dhe aksesit të plotë në shkolla dhe universitete”.
Dhe, megjithëse kjo ishte ende një shoqëri e dominuar kryesisht nga meshkujt, një numër grash gjithashtu patën një ndikim.
Askush nuk e di nëse Hitleri u përplas me Trockin, apo Tito takoi Stalinin.
Zjarri që shpërtheu vitin e ardhshëm shkatërroi shumë nga jeta intelektuale e Vjenës.
Perandoria u shpërbë në vitin 1918, ndërsa shtyu Hitlerin, Stalinin, Trockin dhe Titon në karriera që do të shënonin përgjithmonë historinë botërore.
